Czy postrzeganie bodźców zmysłowych jest na stałe przypisanie do konkretnych rejonów mózgu, jak choćby kora wzrokowa i dotykowa? Badania u osób widzących, które czytają również brajlem podważają klasyczny model funkcjonowania mózgu.

„W 2011 roku opublikowałem najważniejsze odkrycie naukowe w swojej karierze – odkrycie, które może zmienić treść podręczników biologii. Wraz ze współpracownikami, dr Amirem Amedim i Lior Reich z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie oraz prof. Laurentem Cohenem ze Szpitala Salpetrière w Paryżu, dowiedliśmy że mózg nie jest trwale podzielony na regiony ściśle przypisane poszczególnym zmysłom, tzn. na oddzielne obszary dla dotyku, słuchu i wzroku. Udało nam się wykazać, że część mózgu, która odpowiada za czytanie u osób widzących, działa tak samo u osób niewidomych od urodzenia" – rozpoczyna swa opowieść o badaniach nad mózgiem dr hab. Marcin Szwed z Instytutu Psychologii UJ. Opis badań i wniosków1) zespołu naukowców został opublikowany w renomowanym czasopiśmie „Current Biology" [(2011) 21(5):363-8]. U osób widzących w tym fragmencie mózgu, nazywanym obszarem wzrokowej formy słów, litery łączone są w słowa.  Okazało się, że ta sama strefa mózgu łączy litery w wyrazy również u osób niewidomych od urodzenia, gdy czytają teksty napisane brajlem. Mimo że obszar ten leży we wzrokowej części kory mózgowej, nie jest dla niego ważne, czy ktoś czyta za pomocą oczu czy rąk. Istotne jest tylko to, że odczytuje słowa. To odkrycie podważa obecnie dominujący pogląd, że każdemu ze zmysłów przypisany jest specyficzny obszar w mózgu człowieka.

W poszukiwaniu kolejnych dowodów

Oczywiście jeden opublikowany artykuł nie wystarczy, by zmienić podręczniki. Dlatego dzięki wsparciu programu Homing Plus Fundacji Nauki Polskiej zakończyliśmy właśnie badać – zamiast niewidomych – osoby widzące, które czytają brajlem. Byli to nauczyciele ze ośrodka dla niewidomych w Krakowie na ulicy Tynieckiej, gdzie zajęcia prowadzi i studenci pedagogiki specjalnej – specjalizacja tyflopedgaogika na Uniwersytecie Warszawskim. Osoby te umiały już czytać brajla wzrokowo, w ten sposób sprawdzają np. kartkówki niewidzących uczniów. Na potrzeby badań nauczyliśmy je, aby czytały one brajlem poprzez dotyk.

Liczymy na to, że dane pozyskane w tym eksperymencie dostarczą dodatkowych dowodów które mogłyby potwierdzić pierwsze odkrycie.  Mózg niewidomych jest przypadkiem szczególnym: fragmenty mózgu, które powinny zostać obszarami wzrokowymi zmieniają u niewidomych swą rolę i zaczynają zajmować się np. pamięcią i planowaniem. Dlatego fakt, że kora wzrokowa u niewidomych może przetwarzać słowa czytane dotykiem nie jest sam w sobie aż tak zdumiewający. Jeśli natomiast udowodnimy, że obszar wzrokowej formy słów przetwarza czytanie dotykiem również u osób widzących z zupełnie „normalną" korą wzrokową, to znajdziemy niepodważalny dowód na to, że poszczególne obszary mózgu nie są z góry przypisane do przetwarzania informacji wyłącznie z jednej konkretnej modalności sensorycznej (dotyku, słuchu, wzroku itd.), lecz są bardziej plastyczne niż dotychczas sądzono. Wtedy będzie można zacząć zmieniać podręczniki.

Dlaczego to takie ważne?

„Jestem przekonany, że temat nad którym pracuję jest ważny, bo umiejętność czytania leży u podstaw tego, co decyduje o naszym człowieczeństwie – stanowi fundament zdolności tworzenia i przekazywania kultury. Na konkretnym przykładzie umiejętności czytania moje badania pomagają zrozumieć w jaki sposób budowa naszego mózgu nas ogranicza, lecz również – dzięki jego plastyczności – pozwala na niezwykły rozwój zdolności kulturowych". – kontynuuje wyjaśnienia dr Szwed. Elastyczność ta sprawia, że mózg jest w stanie robić rzeczy, których nie przewidziała ewolucja. Jak pokazują badania nad czytaniem u osób niewidomych, zakres tej plastyczności jest nadal niedoceniany.

                                                                                                                                                                                                  Marcin Szwed

Badania zostały sfinansowane z projektu  HOMING PLUS „Czy postrzeganie bodźców zmysłowych jest na stałe przypisanie do konkretnych rejonów mózgu, takich jak kora wzrokowa i dotykowa? Badania fMRI u osób widzących, które czytają również brajlem, podważają klasyczny model funkcjonowania mózgu", finansowanemu ze środków Fundacji Nauki Polskiej.