Wydarzenie organizowane jest w Krakowie od 1999 r. w ramach międzynarodowego przedsięwzięcia Brain Awareness Week. Ma na celu zwrócenie uwagi opinii publicznej na zagadnienia związane z funkcjonowaniem mózgu oraz podkreślenie konieczności badań w tej dziedzinie ze względu na duży wpływ zaburzeń w funkcjonowaniu tego narządu na jakość życia. Hasło Tygodnia Mózgu w 2024 roku brzmi: "Różne oblicza neuronauki".
Wykłady będą odbywać się w dniach od 4 do 8 marca o godzinie 17.00 budynku Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ulicy Krupniczej 33. Wstęp wolny.
Dzień Mózgu 2024 dla młodzieży szkolnej odbędzie się on-line 13 marca 2024 o godz. 10.00 pod hasłem: "O losach leków w ludzkim organizmie i niebezpiecznych dodatkach do kosmetyków".
Wykłady będą nagrywane, a następnie publikowane na stronie ptpk.org/strona/dzien-mozgu.
Program:
4marca 2024
"NO-brainer”? – nie do końca, czyli o chorobach neurodegeneracyjnych słów kilka"
prof. dr hab. Grażyna Stochel, dr Maria Oszajca, mgr Konrad Kieca i mgr Tobiasz Martyka (Wydział Chemii UJ)
Tlenek azotu (NO) uznawany jest za istotną cząsteczkę przekaźnikową w układzie krwionośnym, immunologicznym, a także w układzie nerwowym. Wraz z dwoma innymi małymi cząsteczkami nieorganicznymi, a mianowicie tlenkiem węgla (CO) i siarkowodorem (H2S) zaliczany jest do tzw. gazowych cząsteczek sygnalizacyjnych. Tlenek azotu uczestniczy w różnych fizjologicznych procesach zachodzących w mózgu począwszy od rozwoju zdolności poznawczych, poprzez wpływ na plastyczność synaptyczną, naukę czy też procesy zapamiętywania. Jednak w sytuacji, gdy jest wytwarzany w nadmiarze i dodatkowo w warunkach stresu oksydacyjnego, może być przyczyną wielu niekorzystnych a nawet szkodliwych skutków, głównie poprzez działanie powstałych w takich warunkach tzw. reaktywnych form azotu (RNS). Niepożądane, szkodliwe działania pochodnych tlenku azotu (RNS) odgrywają rolę w patogenezie stanów zapalnych, nowotworów, a także chorób neurodegeneracyjnych. Dokładna granica między fizjologicznymi a patologicznymi działaniami NO stanowi przedmiot intensywnych studiów. Dotychczasowe wyniki badań populacyjnych wyraźnie wskazują na korelacje pomiędzy pojawianiem się i intensywnością zaburzeń neurodegeneracyjnych a nieprawidłowymi procesami starzenia się organizmu oraz wzrastającym zanieczyszczeniem środowiska. Obok zmian w samych komórkach nerwowych istotną rolę odgrywają narastające dysfunkcje komórek śródbłonka naczyń włosowatych i innych naczyń krwionośnych. Patomechanizmy chorób neurodegeneracyjnych są skomplikowane, ale pomimo różnic pomiędzy poszczególnymi chorobami obserwuje się wiele wspólnych procesów i ścieżek ich powstawania i rozwoju. Wyniki dotychczasowych badań wskazują, iż do tego typu wspólnych dla rożnych chorób neurodegeneracyjnych pato-mechanizmów należą zaburzenia w komórkowych sieciach przekazu informacji zależnych od małych cząsteczek nieorganicznych. Dlatego rozszyfrowanie molekularnych i komórkowych mechanizmów zaburzeń homeostazy NO zarówno w układzie nerwowym jak i krwionośnym jest tak ważne w kontekście postępu w zakresie wczesnego diagnozowania, a także nowych strategii terapeutycznych wielu chorób, w tym chorób neurodegeneracyjnych.
5 marca 2024
"Źródła racjonalności: mózgowe mechanizmy podejmowania decyzji"
dr hab. Szymon Wichary (Instytut Psychologii UJ)
Złożone decyzje wymagają integrowania informacji z wielu źródeł. Często jednak ludzie zamiast uwzględniać wszystkie dostępne informacje, jak nakazują normy racjonalności, wykorzystują tylko część informacji i stosują proste heurystyki decyzyjne. Jakie czynniki sprawiają, że używamy prostych heurystyk? A skąd się w nas bierze skłonność do ryzyka? Dlaczego czasami, albo nawet całkiem często, wychodzimy ze strefy komfortu i podejmujemy działania, które mogą nam zaszkodzić? Badania prowadzone na gruncie neuroekonomii - dziedziny zajmującej się mózgowym podłożem podejmowania decyzji - pokazują szczególną rolę neuromodulatorów, takich jak dopamina i noradrenalina, w kształtowaniu naszych procesów decyzyjnych i skłonności do ryzyka. W trakcie wystąpienia zaprezentuję badania nad rolą dopaminy i noradrenaliny w podejmowaniu decyzji. Omówię wpływ tych neuromodulatorów na przetwarzanie informacji w korze mózgowej i innych częściach mózgu i konsekwencje, jakie to ma dla naszych decyzji. Omówię również własne badania nad stosowaniem strategii decyzyjnych z użyciem metod psychofizjologicznych, takich jak pomiar przewodnictwa skóry, pomiar wielkości źrenicy, EEG i TMS (przezczaszkowa stymulacja magnetyczna).
6 marca 2024
"Neuronalna architektura świadomości"
prof. dr hab. Michał Wierzchoń (Instytut Psychologii, UJ)
Jednym z największych wyzwań badawczych neuronauki poznawczej, a może nawet nauki jako takiej, pozostaje określenie mechanizmów dzięki którym mózg generuje subiektywne, świadome doświadczenie. Rozwiązaniu tej zagadki, znanej w filozofii jako problem psychofizyczny, poświęcono przez ostatnie czterdzieści lat setki badań. W ramach rozwoju interdyscyplinarnej nauki nad świadomością wyróżnić można trzy następujące rewolucje, które zmieniły sposób, w jaki mierzymy się z tym problemem badawczym. Pierwsza z nich, rozpoczynająca naukowe poszukiwania, skoncentrowana była na poszukiwaniu neuronalnych korelatów świadomości, rozumianych jako obszary mózgu, gdzie "mieści się" świadomość. Druga rewolucja była oparta na założeniu, że świadomość jest funkcją złożonych interakcji w mózgu i doprowadziła do rozwoju badań funkcjonowania sieci mózgowych leżących u podstaw subiektywnego doświadczenia. Dziś stajemy u progu trzeciej rewolucji, która proponuje jeszcze bardziej wielowymiarowy obraz neuronalnych podstaw świadomości – ujęcia neuronalnej architektury świadomości. W ramach wykładu przedstawimy, w jaki sposób wykorzystuje się zaawansowane metody analizy danych neuroobrazowych, neurofizjologicznych, behawioralnych i kwestionariuszowych budując wielowymiarowy obraz architektury systemu, który odpowiedzialny jest za świadomość. Opiszemy również przykładowe badania zrealizowane w naszych zespołach, które ilustrują jakie nowe informacje możemy uzyskać dzięki proponowanemu ujęciu badawczemu.
7marca 2024
"Postępy w leczeniu padaczki"
prof. Władysław Lasoń (Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja PAN w Krakowie)
8 marca 2024
"Walka pamięci z zapominaniem - co wiemy o mechanizmach tworzenia pamięci"
prof. dr hab. Elżbieta Salińska (Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie)
Pamięć jest podstawową właściwością umysłu pomagającą poruszać się w świecie zewnętrznym, naginać go do naszych potrzeb, jest także nieodłącznym elementem naszej osobowości. Wiadomo, że zapamiętywanie to proces uniwersalny, obejmujący nie tylko człowieka, ale cały świat zwierząt. Każda informacja jest zapisywana w mózgu i niezależnie od charakteru nowej informacji i tego, jakie zmysły ją zarejestrowały, zostanie zapisana w naszym mózgu w procesie zwanym konsolidacją pamięci, Pierwszy etap zapisywania informacji w mózgu trwa zazwyczaj kilka do kilkunastu godzin, związany jest z syntezą nowych białek, modyfikujących już istniejące i tworzących nowe połączenia między neuronami. W wyniku tych przemian informacja przechodzi z formy „pamięć krótkotrwała” w formę „pamięć długotrwała”. Potem zachodzi, mogący trwać całe lata, proces utrwalania uzyskanych informacji. W jego wyniku trwały zapis informacji, zwany też śladem pamięciowym czy engramem, wędruje do rejonów mózgu, w których będzie przechowywany, często do końca życia. Chociaż sam mechanizm zapisywania informacji został w dużym stopniu poznany, do tej pory nie wiadomo, w jaki sposób ślady pamięciowe odbywają swoją wędrówkę po różnych rejonach mózgu. Wyróżniono kilka rodzajów pamięci. Pamięć deklaratywna, którą sobie uświadamiamy (wiem), dotyczy wydarzeń, w których uczestniczyliśmy, informacji zdobywanych w wyniku uczenia się, nabytych ze środków masowego przekazu, znaczenia słów oraz zasad obowiązujących w naszym życiu codziennym. Pamięć proceduralna to pamięć o tym jak wykonywać określone czynności (wiem jak). Każdą zapisaną informację możemy w odpowiedniej chwili sobie przypomnieć, nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z tego, że każde przypomnienie w pewnym stopniu modyfikuje to, co zapamiętaliśmy w procesie zwanym rekonsolidacją pamięci. Z wiekiem jakość połączeń między neuronami, a co za tym idzie pamięć, pogarsza się. Pamięć może też być zaburzona w wyniku przebytych chorób, uszkodzenia mózgu w wyniku wypadku lub na skutek doznanego szoku. W zależności od przyczyny, pamięć może powrócić lub zostać utracona na zawsze. Najbardziej cierpi pamięć osób dotkniętych chorobami neurodegeneracyjnymi, takimi jak choroby Alzheimera i Parkinsona, lub tak zwane otępienie niedokrwienne spowodowane zaburzeniami krążenia krwi w obrębie mózgu. W tych przypadkach, w różnych rejonach mózgu umierają neurony tworzące sieć informacyjną, co uniemożliwia dotarcie do zmagazynowanych informacji. Obecnie brak jest skutecznych leków na choroby neurodegeneracyjne, jednak na trudności z pamięcią związane z wiekiem można próbować zaradzić. Podobnie jak zastałym kończynom, można pamięci pomóc ćwiczeniami. Aktywność intelektualna i fizyczna w wieku podeszłym, może być dobrym sposobem na gimnastykę mózgu i utrzymanie go w dobrej formie przez długie lata.